domingo, 28 de septiembre de 2014

TEMPO DE CASTAÑAS

Este castiñeiro, en Moldes, Boborás, Ourense, debe gardar aínda memoria de Antón Losada Diéguez, un dos homes bos que levedaron o primeiro galeguismo de Nós, como tamén laborou no Museo de Pontevedra, na Sociedad Coral Polifónica de Pontevedra, na Acción Católica, ademáis de exerce-la súa cátedra no Instituto e de sere un agrarista convencido. 

Pontevedra, 29.09.2014
Entrada n. 1779 do blog
Artículo semanal (Diario de Pontevedra)

TEMPO DE CASTAÑAS,
por Xesús López Fernández

          O tempo da castañada está a comezar. E xa se poden toma-las  primeiras, asadas ou cocidas (peladas ou como zonchos), crudas, como purés…. Pero hai moi poucos días que, nunha pequena finca, puiden estimar que os ourizos dos castiñeiros alí existentes decían moi verdes. Nada de particular, que a castañada vai de setembro ó mes de Nadal. As primeiras que están no mercado deben corresponderse coas que chaman de diversa forma según os lugares: degaro, destelo, as que caen por sí antes de varear, ou debulladas ó seren vareadas. E así, por citare algús exemplos, diremos: degaro, en Guimarei; castañas estreladas, en Pesqueiras; castañas degraídas, en Celas de Peiro; castañas debagadas, en Mercurín; baguto ou restrelo, en Hospital. Castaño de estelo, en C.(VSP), rexistros tomados do diccionario de Aníbal Otero. Aínda que “degara, degaro, degoro”, teñen como mais común o significado de desexo apremiante de algo que está á vista, tamén se aplican, según diversos autores (Eladio Rodríguez, Franco Grande) ás castañas que caen ó chan de puro sazonadas.

            Xa case non quedan carros do país, pero inda pode un maxinalos polo entorno de San Estevo, na Ribeira Sacra, pletóricos de castañas, coa meta dun local de Faramontaos, (auténtica sinfonía de carros na caravana), pra dende alí dá-lo salto ós obradoiros de Cuevas ou Posadas, elaboradores do marrón glaçé, a castaña confitada que Galicia exporta ó mundo enteiro. E citemos tamén a croca, a castaña seca ou pilonga, que debeu ter unha gran importancia antes de importa-lo cultivo da pataca; á croca que era o tipo de castaña que os nenos que lle cantaban o “maio” a Curros, lle pedían, tamén chamadas castañas do canizo, maias, pisadas, resecas. Castaña mariña, se inda se dí, é a “pataca”, que se cultivou nas mariñas de Betanzos antes que en nengún lugar de Europa.    

            Sobre castañas e soutos hai non poucos ditos e refráns: “saca-las castañas do lume con mau allea”, significa valerse doutro prá solución dun asunto dificultoso. Refráns: A castaña e o besugo en febreiro non ten zugo; A castaña en agosto quer arder, e no setembro beber; Furtando unha castaña e outra castaña, faise mala maña; Temporá é  a castaña que por setembro regaña; Castaña que está no camiño, é do veciño; Castañas do Nadal, saben ben e pártense mal, etc., etc. Pero  entremos no souto, o bosco de castaños, que tamén ten refráns, como: En alleo souto, un pau ou outro; Polo souto non corras, atrás de outro; Prá misa e pró souto, non hai que esperar un por outro; Sair dun souto e meterse noutro.

            Pero entremos no souto, de verdade, unha prantación de cen castiñeiros coidados, de castañas grandes. Polo fondo pode verse como traballan os esquíos que ocasionalmente fan presencia. Coido que este souto é un de tantos exemplos que algús veciños poden tomare de cómo se pode poñe-lo monte en valor, e inda o pasado venres estiven noutro lugar onde levan anos na aldea cambiándolle o chip ó monte e priman a prantación de castaños/castiñeiros/castiros e outras especies como o carballo americán, piñeiro de Oregón e outros, aventura económica pola que moitas comunidades, traicionadas, tardan en apostar. Pero inda restrinxidos á importancia do castaño, valéndose de patrós resistentes ó mal da tinta, a súa madeira flexible e tenaz, ten moitísimas aplicaciós en carpintería e construcción, i en ebanistería; é de gran valor, polo que é conocida como caoba de Galicia.  Os castaños, ó tempo que se aprestan a rende-lo seu fruto ó longo do outono, prepáranse prá dormición, a ir pintando a paisaxe do país ata que se queden sen follas.  Pero estou en que a árbore precisa de máis propaganda, que o seu cultivo pode ser parte importante da riqueza das aldeas, formar parte do seu fondo de aforro. Por medio do castaño e outras árbores e cultivada intelixentemente, outra Galicia campesiña é posible. 

domingo, 21 de septiembre de 2014

No bosco de Nemi

A Ponla Dourada, de Turner, ó que fai referencia James Frazer no capítulo titulado O Rei do Bosco, co que arranca a súa obra sobre maxia e relixión titulada como o cadro citado.

Pontevedra, 22.09.2014
Entrada n. 1778 do blog
Artículo semanal

No bosco de Nemi,
Por Xesús López Fernández

            Vou entrar moi en breve en certas cuestiós da obra de Frazer, “A ponla dourada”, que arranca cunha referencia ó cadro, así titulado, de Turner. A escea é unha visión de ensoño do pequeno lago do bosco de Nemi, chamado polos antiguos “o espello de Diana”. [Lacus Nemorensis, de 5 e medio kilómetros de diámetro, 30 metros de fondura, e 90 de farallós sobre o nivel das augas, é un cráter apagado e subsidiario do cráter Albano, ó este do lago deste nome]. Dúas aldeas italiás típicas repousan nas súas abadas, e o pazo, cuios xardíns decenden ata o lago, en nada alteran a quietude e soedade da escea. Diana mesma podería facerse presente ainda na solitaria orela; aínda podería concretarse alí como guardadora do lugar.

            Frazer relata de cómo na Antigüedade esta paisaxe boscosa fora esceario dunha traxedia extraña e reiterada. Na banda norte do lago, precisamente baixo do precipicio do que pende a moderna vila de Nemi, estaba o pequeno bosco e o santuario de Diana Nemorensis ou Diana do Bosco. Lago e bosco foron chamados tamén lago e bosco de Aricia. Pero o pobo dese nome (hoxe La Riccia) atopabase unhas tres millas máis alá, ó pe do monte Albano, separado por un brazo do lago que ocupa unha concavidade semellante a un cráter na falda da montaña. Nese bosco sagro había unha árbore e ó redor dela rondaba unha figura siniestra ó longo de todo o día e probablemente tamén ata moi entrada a noite. Empuñaba unha espada núa e miraba sixilosamente en torno dela, como se agardase en calquer intre o ataque dun nemigo. Era, ó mesmo tempo, sacerdote e asesino. E tarde ou cedo alguén tería de chegare pra matalo ou ocupa-lo seu posto sacerdotal, porque esa era a norma do santuario e sóo era posible ocupa-lo posto dando morte ó sacerdote pra reemprazalo, ata ser asesinado por alguén máis forte ou hábil.  

            Victoria precaria, o rei debía mante-la súa garda ano tras ano, en verán e inverno, tentando non dormire pra mante-la vida a salvo. […..] Vida tortuosa a do persoaxe no que as primeiras canas anunciaban a sentencia de morte, máis que á perfección da inesquecible paisaxe parece apuntar a un esceario sombrío, o vento asubiando antre as ponlas, o cruxido das follas secas baixo os pes, o azoute das frías augas do lago contra as orelas, a extraña figura indo e vindo, apenas aduviñada no luscofusco. Este extraño costume sacerdotal non ten paralelo na antigüedade clásica e resulta inexplicable en si mesmo.

            O culto a Diana en Nemi, según a leenda, foi instaurado por Orestes que, logo de matar a Thoas, rei do Quersoneso Táurico (Crimea), fuxeu coa súa irmá a Italia, levando a imaxe da Diana Táurica oculta nun feixe de leña. Cando morreu, os seus restos foron trasladados de Aricia a Roma e sepultados fronte ó templo de Saturno, na caeira do Capitolio. O culto a Diana en Aricia está contrastado polas ofrendas votivas que se teñen atopado no lugar e que mostran que Diana era considerada cazadora; que tamén impartía a súa bendición ós homes e mulleres con descendencia e que aseguraba un parto feliz ás nais. Parece que tamén o lume tiña un importante papel no seu ritual; que no festival do 13 de agosto, o mes máis caluroso do ano, o seu bosco santuario iluminabase con innumerables fachucos... Pero en Nemi comparecen outras figuras, como Virbio, un deus menor, que a leenda di que foi o héroe grego Hipófito, casto e fermoso, que aprendeu do centauro Quirón a arte da montería e pasaba todo o día cazando na selva na compaña da cazadora e virxe Artemisa (a contrafigura grega de Diana), que por asociación divina tal o home quixo prescindir do amor das mulleres, o que lle resultaría fatal.

domingo, 14 de septiembre de 2014

Cando chega o Outono

Enclave de bídalos no entorno do lago Castiñeiras. 

Pontevedra, 15.09.2014
Entrada n. 1777 do blog
Artículo semanal (Diario de Pontevedra)

Cando chega o Outono,
por Xesús López Fernández

            Nalgunhas especies nótanse os primeiros avisos da estación que chega, o outono, a época do ano na que a Terra se viste máis galana, máis fermosa. As caducifolias, que se van sometere ó soño do que han retornare na próxima primavera, van ir tomando diversas colores: ouro, ocre, vermella, en infinda gradación en función das especies que integran o entorno boscoso, especialmente cando se  trate de enclaves biodiversos, nos que a paxarada non é un elemento menor. É o momento de comezare a ver pola rede, ou no reservorio de fotos de diversas viaxes, as colores máxicas coas que se cobre a natureza, especialmente coidada en países como Estados Unidos, Alemania, Austria, Francia ou Xapón, ata o punto de que as axencias de viaxes avisan, polo menos en Norteamérica, do recorrido dos cambios cromáticos das fragas, algo que xenera unha adicción moi popular, como que nos estados do Norte existen organizaciós que brindan a información actualizada sobre o avance do outono nas follas.

            No estado do Maine xa en setembro os seus boscos van virando dos mil verdes ós roxos, amarelos ou ocres. Na inernet hai moitísimo portal no que se pode buscar información, algo no que as comunidades de montes deberían mostrarse interesadas prá posta en marcha dunha actuación intelixente, de recuperación do noso mundo forestal, de recuperación da floresta autóctona da que nalgús casos perviven os nomes (reboira, cerqueira, souto, carballedo, rebordelo, biduído, cerdedo, sobredo, acibal…), realidades, ás veces, desconocidas de moitos. Certo que na nosa terra, sen  política forestal culta, nen tradicional, as comunidades deixáronse levar pola consigna de prantaciós monodiversas, nas que xa non cantan os paxaros, como ben dí Eduardo Galeano. O home afirma que  a prantación de árbores é sempre un acto de amor á natureza, sobre todo cando o mundo está a ser esfolado da súa codia vexetal e a terra xa non pode absorbere ou rete-la auga das chuvias. 

            As prantaciós de carácter industrial non resolven os problemas ecolóxicos; antes ben, créanos polos catro puntos cardinales do mundo. Nada teñen que ver cos vellos boscos arrasados que, como di Galeano, eran pobos de árbores abrazadas ó seu xeito, fontes de vida diversa que sabiamente se multiplicaba a sí mesma, mentres as prantaciós “bancarias”, marchan como exércitos de soldaditos en fila, destinados ó servicio industrial, mesmo á derrota ecolóxica das diversas comarcas. O discurso de Galeano debería ser estudiado polas  comunidades de montes pra que non-as sigan engañando. Eso, ademáis de viaxar a lugares, incluso en España, nos que agora vai comeza-la sinfonía de color, os montes en valor, unha riqueza que se vai renovare tódo-los anos, compatible, ademáis, coa presencia  de animales rozadores: vacas, cabalos, ovellas; con outra política pró monte.

            Gostaríame saber qué van face-las comunidades de montes, catro, propietarias dos terreos que ocupa o parque do Lago de Castiñeiras e Cotorredondo. Son xa varias as sesiós de traballo levadas a cabo  pra impulsaren unha reforma no ámbito do lago. O seu proiecto de formación dun Xardín Botánico de 13 hectáreas de superficie no que se incluirían prantas e árbores dos cinco continentes parece ilusionante. Consideran que en cuestión de dous anos pode ser unha realidade, á marxe das 77has do espacio natural que abranguen o lago e Cotorredondo. Ademáis de traballaren na conservación das mámoas e restos arqueolóxicos aspiran a crearen un modelo de tratamento do monte, exemplo pra toda Galicia. Certo que non son as primeiras comunidades en dá-lo paso. Pero confiemos en que nun futuro próximo, as colores fantásticas  do outono vaian cobrindo o parque, pra exemplo de moitos.