miércoles, 8 de agosto de 2012

A chamada do bosco autóctono [14.11.2003]

 Unha vista xeral das Médulas, perto de Ponferrada, se noutro tempo ricas en ouro, hoxe ricas en castañas e Patrimonio da Humanidade.  
Outra vista das Médulas, onde a natureza vai marcando a recuperación dos soutos.

Pontevedra, 8.08.2012
Entrada n. 1557
Artículo do ano 2003, que sigue en vigor.

Na miña idea de ir concentrando no blog traballos vellos, tarea que parece fun deixando atrás, hoxe inclúo este vello artículo:


A chamada do bosco autóctono [14.11.2003],
Por Xesús López Fernández

Hai xa tempo que escribín un traballo titulado “Do nome da Ribeira Sacra”, no que recuperaba a tesis de diversos autores no sentido de que se estaba a utilizar unha palabra que non se correspondía coa “Rovoyra sacrata” á que se alude no documento fundacional do mosteiro de San Xohan de Montederramo, que estaría situado na parroquia de Seoane o Vello, en Montederramo, máis antiguo que o actual conocido de Santa María de Montederramo. A palabra “rovoyra” conecta co “robur” latino. E naquela zona como no Ourense oriental abondan os “rebolos”, así denominádo-los carballos cerquiños ou cerqueiras, que tamén se dan no noso entorno..[A palabra rebolo é tamén común na zona de Sanabria...] Precisamente hai uns días e con motivo dunha viaxe de fin de semáa volvín pasar pola Ribeira Sacra, cara ó Barco, e ó Bierzo das Médulas. O outono estaba na arrancada. Os días, como decía Novoneyra, eran --e son-- como tardes longas. É a época das colores máxicas: nas vides, nos fentos, nas árbores... 

Aínda que esta vez non parei en Montederramo sí pensei na idea de Vidán Torreira, de que antes que a unha ribeira efectivamente cristianizada, a denominación podería referirse a un carballo, a un rebolo ou reboira sagrada, retomada a idea de que alí puido existir unha árbore parasitada polo visgo [Monte do Ramo, o muérdago da ponla dourada] que tería unha especial significación prós seus coetáns de  cultura celta. Ó longo da viaxe non deixei de pensar no valor que prás nosas xentes tivo de sempre o bosco autóctono... Os carballos irían alternando con castiñeiros, que nalgús sitios sobían ou reconquistaban  socalcos abandonados, alí onde parece que o home xa non está presente. As árbores facían o seu traballo de reconquista na medida do posible. E xa, máis entrado na bisbarra de Valdeorras ou no Bierzo, as beiras do Sil mostraban a chegada do outono a doura-las alamedas.

Xa antes de chegar ás Médulas puiden ver cómo as xentes andaban polos montes, recollendo castañas en caldeiros ou bolsas. Pero o que si me impactou foi reparar na masa de castiñeiros existentes no lugar, patrimonio histórico da Humanidade, no seu día destripado polos románs que viñeran á busca do ouro e que traían a auga prá súa explotación dunha distancia que inda hoxe parece excesiva: máis de cen kilómetros, á procura da necesaria caída da mesma. Testigos da súa presencia alí están as covas e galerías que resistiron o paso do tempo. As árbores queren retoma-lo terreo e hai presencia de exemplares centenarios [algús fortemente acaracochados, outros ben conservados], todos eles exuberantes de castañas, os ourizos aínda verdes o día da miña visita, porque a castañada é longa e vai, como sabemos, dende as fins de setembro ata decembro... Exemplares vivos, en definitiva, como vivo está tamén o idioma galego [furnias, souto, cova], como puiden comprobar conversando cunha señora que tiña un estaribel no que vendía todo a dous euros [1 kg. de pementos, a ducia de ovos, un kilo de castañas], como unha especie de “todo a cen” en versión europea.

Como aquí parece que nos roubaron a paisaxe ó cambia-la vexetación autóctona pola que nos chegou de Australia, lembreime daquel proiecto de Lei Forestal de Iniciativa Popular presentado no Parlamento galego en xuño do 1989, votado en contra polo triunvirato gobernante. E curiosamente, é un tema que aí permanece sen ser retomado máis alá dalgunha que outra declaración, como a que en certa ocasión fixo Cortizo, diputado socialista, propoñendo con contundencia que a salvación da nosa floresta pode pasar pola eliminación dos eucaliptos nun horizonte de cincoenta anos. E acábame de chegar un traballo que vai  nesa dirección. E, curiosamente, o Movemento Mundial polos Boscos Tropicales usa unha serie de testimonios que falan da ruína de zonas por lles teren arrasado os boscos autóctonos, como a rexión de Madhya Pradesh, no centro da India, nalgún tempo célebre pola abundancia de fontes. Pois ben, eliminado o bosco primario, o actual eucaliptal prantado extensivamente actuou como papel secante, ademáis que nese tipo de prantación, como ben lembra Galeano e sabemos nós, xa non cantan os paxaros. Un tense posicionado moitas veces en contra dese tipo de prantación, que na nosa terra avanza como un exército [os soldaditos que di Galeano] e vai apagando aldeas. Salvando as distancias, a causa do cambio pode estar no sobreabuso na arrancada das madeiras nobres que deixa ademáis sen acobillo ós pobos primitivos que tiñan a súa vivenda baixo as arboredas, que coidaban delas porque nelas estaba a súa vida, seguramente coa mesma idea de sacralidade que podemos ventar na Rovoyra Sacrata. Por certo, nos accesos a Sanabria descobrín un pequeno rebolar, un grupo de cerquiños. ¿Unha nova reboira sacra? Ó mellor dentro de cen anos. A ver qué pensa a xente daquela.

8 comentarios:

Tío Chinto de Couzadoiro dijo...

¡Qué amenos me resultan tus escritos, amigo Xesús! Tienes el don de la amenidad en el decir, algo que desgraciadamente, no abunda hoy. Encuentro muy placentera tu lectura, porque, además, da información interesante sobre diversos aspectos de nuestra tierra.
Un cordial abrazo.

o blog de xesús lópez dijo...

Gracias, Chinto, por lo que afirmas en relación con mis relatos.
Este artículo, del año 2003, se complementa con otro que cito, que también está en el blog. Creo que con el título de !"Do nome da Ribeira Sacra (Fitotoponimia)", por el que me adhiero a la tesis de la denominación no es correcta, que no se refiere tanto al río como a un roble sagrado.

Un abrazo

José Luis Valladares Fernández dijo...

El cambiar el tipo de vegetación autóctona por otra importada, es bastante común en España. Menos mal que ahí, aunque han desaparecido otras especies, se conserva el castaño. Donde yo vivo, están sustituyendo el castaño y el "carvallo" (roble) por el eucalipto.
Una verdadera lástima.

Un abrazo

candela dijo...

Hace unos años, por culpa del chivato, nos perdimos por unos montes en la zona de Pontevedra. Nos vino bien porque sin buscarlo, disfrutamos enormemente de ese paisaje frondoso y romántico de los bosques gallegos.

Miedo sí dio cruzar un afluente de Sil -creo que era del Sil- sobre un pueste romano estrecho y a unos 50 m de altura. Pero valió la pena..

o blog de xesús lópez dijo...

Hola, José Luís:
Plantar eucaliptus es una traición y forma parte de la estretegia europea de concentración de esa especie en Galicia y Asturias, al servicio de las fábricas de pasta.
Creo que, aunque la cosa venga de atrás, no podemos olvidar que Flick subvencionó al PSOE. Y Flick era un consorcio con una pastera importante, Feldmühlle, que pretendieron resituar aquí al verse la misma obligada a cerrar por la contaminación producida creo que en lago Lehman.
Ahora está el Grupo Empresarial Ence haciendo propaganda de sus bondades cuando todo es mentira.
Y solamente son unos doscientos y pico de empleos directos.
Hablan de los enducidos entre los que yo contaría a los incendiarios porque el eucalipto es planta pirofítica, que se ríe de la sociedad y rebrota de cepa después de los incendios.
Esa es una de las formas de expandir el eucaliptal.
Creo que, sin embargo, en Andalucía están procediendo a su eliminación.
Pero volviendo a tu tierra, he visto como en Taramundi, uno de vuestros paraísos, el eucalipto está contaminando el paisaje.
Un abrazo.

o blog de xesús lópez dijo...

Hola, Candela:
Por lo que dices debisteis andar cerca de Montederramo, situado en la "revoyra sacrata" según el documento fundacional.
Rovoyra significa roble y estaríamos hablando, tal vez, de un roble cerquiño, también llamado cerqueira, rebolo, reboira, palabra esta última que sigue existiendo como apellido y como nombre de lugar.
Lo de llamarle Ribeira Sacra viene del error cometido por un historiador, el Padre Yepes.
Pero, en fin, esto es largo de contar. Estoy contido en cuanto al miedo que hayas podido sentir, porque en el viaje que relato también ha sentido miedo.
Un saludo

Anónimo dijo...

Sustituir la vegetacion autóctona casi siempre es un error.

o blog de xesús lópez dijo...

Yo diría, Lobo, que es un crimen.
Un cordial saludo.