SARMIENTO 5 [23.3.02]

Pontevedra, 13.9.07

Proseguimos cos traballos sobre Sarmiento. Curioso o que se dí neste sobre algunhas etimoloxías galegas que encallaron no portugués, das que se derivarían Camòens, Magalhaes, e outras. Curioso tamén o que nos conta sobre as mazás camoesas. Seguramente que o frade, se tivese a oportunidade de regresar e ve-lo que están a faceren coa punta de Festiñanza, habería chorar. Seguro. Téñase presente que son traballos do ano 2002, de alguén que se preocupa polo idioma como signo de identidade e non como algo a inventar en siniestros laboratorios, en furanchos subvencionados.

Algunhas xenealoxías, en Sarmiento (23.3.2002)
por Xesús López Fernández

Hai uns días leín algo sobre a cuestión da heráldica, de cómo moita xente asimila ó seu apelido un escudo de armas que non ten que ver coa súa xenealoxía. Pode ser unha simple cuestión de vanidade. Sobre esto deixou escrito dabondo o P. Sarmiento no seu Onomástico, ó que novamente nos referiremos. El denunciou xa daquela a fatuidade como causa principal da eclosión de escritos sobre heráldica –fala de 1.490 libros— que “de nada instrúen senon de infinitas variedades de fantasía”; que moitas veces os escudos non se corresponden con feitos de armas. Son moitas as páxinas que o frade dedica a este asunto, nas que se percibe ademais un gran sentido do humor. Parece que era xa moita a xente que tentaba tecer xenealoxías que os emparentasen cos godos ou con algún rei. Ten gran riqueza de información e datos a parte do libro referida á xeografía e ás xenealoxías.

A conexión antre nomes de lugar e as xenealoxías faise evidente, e a clasificación proposta polo frade é totalmente coherente. Agrupa así os nomes propostos: 1. Nomes da Historia Natural, excepto os da Botánica; 2. Nomes tomados dos “vexetables”; 3. Nomes impostos pola disposición do terreo; 4. Nomes postos polas cercanías a outros ouxetos; 5. Os que aluden ó fundador ou propietario do sitio, se foi román; 6. Os que fan alusión ó posesor ou fundador, se foi suevo ou godo, 7. Nomes do fundador ou poseedor, se foi galego posterior; 8. Nomes de sitios marítimos, que aluden a cousa do mar; 9. Nomes que fan alusión a algún edificio antiguo ou novo; 10. Nomes soltos, sen aterse a clase algunha. (Siguen diversos listados de palabras, que en moitos casos se corresponden a lugares e apelidos reiterados noutras latitudes, que levan implícita unha clara avoenza galega). Sarmiento móstrase moi crítico cos portugueses que fan esquecemento das orixes galegas dalgunha das súas liñaxes, e anima a cantos queiran traballar en desmontaren as inxurias que contra Galicia se verten nos libros portugueses e noutros extraños (640).

É materia longa pra tratar nun único traballo, pero sí imos aporta-lo testimonio que Frai Martín Sarmiento fai sobre dous apelidos portugueses, un deles o de Magallaes, do que dí resumidamente o seguinte: Leído o Nobiliario do Conde Don Pedro extrañouse do silencio que se garda da familia dos Magallanes. Retrocedendo á raiz bota man dun documento que figuraba no convento do Lérez, no que se cita a un tal Cresconio que fixo donación ó colexio dunha serie de propiedades, nas que se cita o lugar de Magallanes, ó pe do castro Magallanes (en Dorrón). Cita de memoria a data do instrumento, século XII, ano 1.128, e di que o lugar, cando escribe, chámase Magalláns, a duas leguas de Pontevedra, e que o castro que se extende como promontorio ó mar chámase Punta de Festiñáns. (Coido que os nomes citados derivaron a Magaláns e Fastiñanza). E Sarmiento conclúe que, mentres en Portugal non se sinale un lugar chamado Magallanes --e anterior ó 1.128--, a familia, tan nobre en Portugal, é realmente oriunda de Galicia.

Outra xenealoxía que comenta o frade é a de Camòes, que os portugueses reconocen pasou de Galicia a Portugal por medio dun cabaleiro Camaño “da casa de Rubiáns e Villa García”. Manuel Faría, nos seus comentos ós Lusiadas, fala de Fernán Pérez de Camòes, --¿1.376?— e a esa familia atribúe o inxerto e nome das mazás camoesas, por teren inxerido pugas de maceira nunha moreira. Así formouse do nome de Camaño, nome dunha freguesía existente na ría de Muros: Primeiro o adxectivo camanense, que pasou a camonense, camoense, camoens, camòes –e camoesa--. Mai-lo noso frade cita unha carta do marqués de Santillana ó Condestable de Portugal na que se afirma que ese Camòes galego era poeta conocido no século XIV, de xeito que Luis Camòes, que viveu no século XVI, ingrato cos seus proxenitores, puido ter herdado o numen poético do seu antepasado galego.