SARMIENTO 1 [12.1.2002]

Nota. Fotografía do autor, Xesús López, en Compostela.

Pontevedra, 10.9.07.

Tal como prometín vou inseri-los traballos sobre Sarmiento que poida recuperar, escritos no ano 2002, comezando polo que sigue. Han seguir outros sete ou oito.

Parece como se o debate suscitado aquel ano fose intencionalmente desviado, realzando o feito da relación do padre benito con Vilafranca antes que a súa obra e as recomendaciós que teño reiterado non poucas ocasiós de construi-lo idioma a partir da fala. Esa idea representou un claro adianto sobre o que hoxe saben os lingüistas [menos os da AS-PG, os da Mesa pola Normalización e algunhas xentes da RAG, totalmente innecesaria] de que as linguas, os idiomas, son creaciós sociales antes que inventos de laboratorio. Insistiremos neste e outros aspectos. De momento, vaia o primeiro dos traballos prometidos, recuperado, no seu día publicado no Diario de Pontevedra e no Xornal.com.

O ANO DE SARMIENTO (12.1.2002)
por Xesús López Fernández

O Día das Letras Galegas vaise adicar a Frai Martín Sarmiento, o frade benedictino do século XVIII, polígrafo, sabio, pontevedrés, que tanto traballou pola dignificación do noso idioma, marcando camiños e pautas ou denunciando agravios. A Xunta declarou tamén oficialmente o Ano de Sarmiento, o que implica o compromiso das institucións públicas e órganos dependentes da mesma de adicaren parte das súas actividades a salienta-la obra do benedictino Por certo que, cando o señor Fraga anunciou o acordo despois do Consello, evidenciouse un erro da Secretaría cos Medios de Comunicación --que o propio presidente rectificou-- ó indicaren na nota que lle pasaran prá súa lectura que o escritor nacera en Ourense e non no Bierzo, como é o caso de Pedro Joseph García Balboa, nome de pía do P. Sarmiento.

Nacer en Vilafranca na noite do 9 de marzo do 1695 foi pura anécdota, polo feito de se-lo pai de Frai Martín Sarmiento Mestre de Arquitectura, que daquela volta estaba a rematar na vila dúas obras que lle encomendaran: a Colexiata e o Pazo dos Marqueses. Cando a familia regresa a Pontevedra, Sarmiento ten catro meses. Establécense na rúa da Palma --nunha casa hoxe desaparecida--, na que viviron un ano pra seguidamente establecérense en Santa Margarita, perto do centenario carballo. I en Pontevedra viveu ata os quince anos. Estudiou decote no Colexio da Compañía ata que a Gramática non tiña pra el segredos. Comeza daquela a memoriza-la Biblia. E continúa estudios no convento de San Benito, onde cursa Artes. O P. Feijóo, pasante e lector no convento antre o 1702 e o 1709, puido ser un dos seus primeiros mestres. E Sarmiento sería, anos máis tarde, un grande defensor da súa obra. Ós quince anos ingresa no convento de San Martín, en Madrid, onde viste os hábitos benedictinos/bieitos.

Pasado un ano marcha a Navarra, onde estudia tres cursos de Filosofía. Xa de volta é case un erudito, un curioso de todo saber, que lle pergunta ó padre bibliotecario de San Martín: ¿Cántos volumes ten a biblioteca?, Uns dez mil, libro arriba libro abaixo, Pois quero repasalos todos. Rotundo. Así era Sarmiento, dí un dos seus estudiosos –Marcelino Agís Villaverde--, “un polígrafo que manexaba grego, caldeo, hebreo e ducias de alfabetos...”. É a época na que prende nel unha forte arela polo estudio do idioma galego, acariñando a idea de establecer un vocabulario etimolóxico en latín, castelán e galego, que facilite o estudio simultáneo das tres linguas. A edición i estudio de J. L. Pensado dos “Elementos etimológicos según el método de Euclides” e do “Onomástico etimológico de la Lengua Gallega” constitúen hoxe un instrumento importante pra nos achegar ós estudios filolóxicos do frade. Edición coidada, lectura arroupada polo saber de Pensado, como dí no prólogo o doutor García-Sabell.

A celebración do Día das Letras Galegas está a esmorecer. Non sei se a figura xigantesca de Sarmiento vai poder aclara-las ideas dos señores académicos, previstos novos debates, porque pra Sarmiento non hai idiomas menores, aínda que carezan de escritura. E así chega  decir: “Teño observado que as linguas vulgares, que soamente se falan e non se escriben, son case eternas, inmutables, e cada día se aumentan máis, conservando o carácter privativo da lingua. Quero decir que as voces que se aumentan non son extrañas, senon derivadas das mesmas raíces da fala, según as leis e analoxía dela mesma, sen conexión con lingua extraña. Pola contra, a lingua que se escribe, cada día vai perdendo máis as súas voces puras e primitivas, e só se aumenta de voces extrañas i exóticas, que endexamais foron nen serán da lingua”. Coido é fácil entende-lo que nos dí, porque esas cousas están a pasaren aquí e agora, coa imposición dun léxico moitas veces extraño, de costas á psicoloxía actual da nosa fala. A institucionalización do Ano de Sarmiento debería servir pra retoma-la fala conforme ó espírito do autor, pra traballaren con sereidade.