SARMIENTO 8 [10.5.2002]

Pontevedra, 15.9.07

Váiseme acabando a corda dos traballos sobre Sarmiento. Despois do próximo pódenme faltar talvez dous ou tres que non dou localizado. Neste artículo insístese unha vez máis no frade como referente. Que se o carballo de Santa Margarita pode ser símbolo das mil primaveras prá nosa lingua que decía Cunqueiro, algo debe quedar claro. Aínda estando gravemente enfermo o carballo, pode que ó idioma lle quede menos tempo, salvo que o traballemos ó abeiro dos consellos de Frai Martín Sarmiento, pero coa fala convertida en instrumento de opereta pra galeskolas [o "k" leva a intención que vos podedes supoñer], algo así como arrincarlles a lingua ós nosos nenos e nenas pra que comecen a fala-lo trampitán ideolóxico que dende as nosas instituciós están a impoñeren. Pode parecer duro, pero coido ter razón. O idioma da TVG, o dos políticos [non instalados no idioma] que procuran fóra de sí a identidade galeguista, está enfermo de lepra, de malatía ou gafedade. Parece incurable.

No día de Sarmiento, no ano de Sarmiento [10.5.2002]
por Xesús López Fernández

Coido que con este van alá nove traballos que, no correr do ano, levo adicados ó Padre Sarmiento, do que vou sacando das miñas lecturas e observacións. Afortunadamente, a súa figura está a concita-la atención de moitos dos nosos autores. E case non hai día no que non aparezan novos traballos de investigación, mesmo reedicións de obras que marcaron, daquela, un maior conocemento do noso frade e da súa obra. E así, hai escasos días, a Fundación Barrié, da Coruña, apresentou a edición –en colaboración co Instituto de Estudios Galegos— dunha obra titulada “Martín Sarmiento: Ilustración, educación y utopía en la España del siglo XVIII”, da que é autor José Santos Puerto, profesor de Historia da Educación en La Laguna. O autor traballou ó longo de sete anos na elaboración deste libro que tenta mostra-la figura de Sarmiento como clave na Ilustración española, se ben desconocida fóra de Galicia porque o frade non quixo editar nada máis alá da súa defensa do P. Feixoo, porque el escribía como falaba, como se realmente non se tratase de obras perfectamente acabadas, dispostas prá impresión.

A edición de estudios sobre a súa vida e obra está entrando nunha fase de aceleración e ós traballos de Carlos Casares, Francisco Carballo e Pilar Allegue súmanse agora outras novedades: un libro de Pepe Carreiro, outro de X.L. Barreiro Barreiro, “Martín Sarmiento na Ilustración” e un “Diccionario” pra mostra-lo persoaxe e o seu ideario, obra de Puentes Chao e Liñares Giraut. De momento, conozo a obra de Casares i estoume familiarizando coa de Carballo. Sen embargo, coido obrigada a lectura das obras de Sarmiento, polo menos as máis conocidas, a dos “Elementos Etimológicos según el método de Euclides” e o “Onomástico”, todo un luxo cando están comentadas por J. L. Pensado, como tamén o estudio deste autor dos “Opúsculos etimolóxicos do século XVIII”, sobre o P. Sarmiento e mai-lo P. Sobreira; estudioso igualmente da viaxe do frade a Galicia no 1745. Ou as páxinas demoradas que Monteagudo lle adica na súa Historia Social da Lingua Galega.
Considero que, non obstante, algúns están a pasar de puntiñas sobre o que moitos vemos como o consello de máis calado do padre sobre a lingua galega, que non se ve un compromiso certo coa súa idea de construí-lo idioma dende a fala, que aquí se salvou con relativa pureza. O carballo de Santa Margarita ---tan perto da casa de Sarmiento-- ten forza como emblema, como proclama de que o idioma pode resistir outras mil primaveras –como diría Cunqueiro-- ó abeiro do frade. A árbore, aínda que enferma, vai vivir longamente..¡Que ó Concello non se lle ocorra cortala co pretexto da enfermedade, como fixeron con outras árbores queridas!. Pero como símbolo das mil primaveras, como árbore identificada coa pervivencia da fala, reclama as voces lares, as voces aldeás, e a gran purga de tanto barbarismo como están a inxeriren na lingua, creando así unha nova resposta diglósica e a perda de falantes.

Se Frai Martín Sarmiento reclamaba a traducción da Arte de Nebrixa ó galego, pra así facilita-la ensinanza do latín dende o idioma propio, se el foi o máis grande defensor da fala, da profundización no seu estudio, hoxe creemos que, dende a súa erudición, faría unha verdadeira cruzada na defensa da enxebreza; que moitas das tendencias que nos queren impoñer terían de ser arrasadas polo seu discurso. Se o ano foi institucionalizado como “Ano de Sarmiento”, se a idea das “mil primaveras” foi adoutada como enseña local, se os estudios sobre Frai Martín evidencian como unha marea entrante, crecente, pode que o Día das Letras Galegas próximo sexa algo máis que unha cachada política a apaga-lo día despois. Si. A mensaxe do Padre Sarmiento, ha seguir tomando corpo e ha ser como unha gran labarada que libere o noso idioma dos sectarismos que están a convertelo nun instrumento de opereta, a pouco de atende-los seus consellos, comprometidos no seu día pra mil novas primaveras.