NO DÍA DAS LETRAS GALEGAS [13.5.2000]

"Aquí ven o maio de frores cuberto...." Por Maio celebrámo-lo día grande das letras, cada novo aniversario da edición de Cantares Gallegos, de Rosalía, o seu maxisterio académicamente traicionado dende hai algús anos. Dibuxo informático de Xesús López. 

Pontevedra, 19.11.2007

Desta volta recupero un traballo sobre o Día das Letras Galegas do ano 2000. O que nel se está a decir pódese seguir afirmando, porque a lingua está en situación de gran debilidade, alanceada polos iluminados, polos que pariron e mai-los que aprobaron as normas da concordia. En fin, o idioma é cada día que pasa menos o noso idioma. E fronteira. Os do Diktatt pensan que poden corta-la lingua dos galegofalante e impoñe-lo seu invento, a súa maldición. Digo. 

NO DÍA DAS LETRAS GALEGAS [13-5-2000],

 por Xesús López Fernández

Este ano, centenario de Castelao, centenario tamén dun poeta inxustamente esquecido, Otero Espasandín, o Día das Letras Galegas vai estar adicado á figura de Manuel Murguía, o home que Vicente Risco defineu como “unha figura histórica de tan acusado releve que pode ser collida como símbolo da renacencia galega”. E foi un polígrafo de tan vasta obra que “acometeu a novela, a poesía, a crítica literaria, a crítica de arte, a arqueoloxía, a historia, a socioloxía, o folklore, o dereito e mái-la política”. Por eso, o corpus todo da súa obra constitúe unha auténtica enciclopedia galega, un compendio do esforzo dos Precursores, daquela serie de homes da que foi o derradeiro representante. Vicente Risco dí del que “polo seu sangue e a súa educación...foi da estirpe dos grandes historiadores románticos, forxadores de pobos, espertadores de razas atormentadas.. polo que os seus escritos constitúen a verdadeira Epopeia da Raza Galega”. Foi tamén presidente da Academia Galega.

A relación completa da súa bibliografía, fecundísima, resulta hoxe imposible, pois moitos dos seus traballos apareceron en publicacións periódicas das que, nalgús casos, non se conserva colección completa. Prós curiosos, de tódo-los xeitos, existen obras de diversos autores –Risco, Carballo Calero, Francisco Fernández del Riego, Castelao, etc.— que poden consultar. A mín resúltame unha lectura grata a da súa obra Galicia, que normalmente abro pola parte da prehistoria, onde o autor recrea certos arquetipos e un tempo que parece máxico, que permite soñar, algo que permanece como constante na nosa historia. Pero hoxe quérome achegar á obra en língua galega de Murguía, moi breve –catro cousas--, e na que destacarémo-lo discurso nos Xogos Frorales de Tui e outro adicado a Eduardo Pondal e a súa obra.

No primeiro deses traballos dí Murguía: “¡O noso idioma!. O que falaron os nosos pais e vamos esquecendo, o que falan os aldeáns e nos hachamos a ponto de non entendelo; aquel no que cantaron reis e trovadores; o que, fillo maior da patria galega, no-la conservou e conserva como un don da providencia; o que aínda ten nos nosos labres as dozuras eternas e acentos que van ó corazón; o que agora oídes como se fose un himno relixioso; o fermoso, o nobre idioma que do outro lado dese río é língua oficial .....e ten unha literatura representada polos nomes gloriosos de Camoéns e Vieira, de Garret e de Herculano; o galego, en fín, que é o que nos da dereito á enteira posesión da terra na que fomos nados, que nos dí que pois somos un pobo distinto debemos selo.... Nel, como en vaso sagrado no que se axuntan tódo-los perfumes, háchanse os principales elementos da nosa nacionalidade, de novo negada e, ainda máis, escarnecida...”.Deixo aquí a Murguía, agora celebrado. 

Na distancia dese discurso diríase que as cousas non cambiaron moito. O portugués é unha realidade puxante; o galego, aínda que tivera unha orixe común, é hoxe un idioma distinto. E a fronteira, antes que no Miño, está na língua, algo evidente na raia seca ourensá, como hai tempo sinalou Moralejo. Está ben que os galegos aprendan portugués como segunda ou terceira língua. Integrarnos no seu sistema ortográfico e fónico pareceríame un suicidio. É certo que aínda temos problemas de fixación. E terémolos sempre porque o idioma segue vivo e sería bo reconsidera-la fala popular como base dunha normativización certa, que non dá chegado. Sarmiento era partidario de tomar como referente, sempre, a fala. E de que a ensinanza escomezase polo idioma que os nenos e nenas falen ó chegaren á escola. Por desgracia, entendo que aínda hoxe seguen a discriminalos e aquí, os nenos e nenas galegofalantes retornan ás casas cun idioma normativo que non acai na súa realidade familiar. Nese sentido, a pesares dos anos transcurridos dende a primeira celebración das Letras Galegas, a norma pouco resolve. I eu retorno á obra de Cunqueiro, cuio tratamento da língua puido se-lo camiño da arelada salvación..